Impressie van dag 6 van Festival Oude Muziek Utrecht 2024

Een van de componisten die de muziek in het Spaanse Sevilla tijdens de renaissance tot grote bloei bracht, was componist/priester Francisco Guerrero (1528-1599), die had gestudeerd bij niemand minder dan Cristobál de Morales. Op woensdag 29 augustus stond op twee concerten tijdens het Festival Oude Muziek (FOUMU) 2024 zijn werk centraal: Cantoría zong liederen uit de bundel Canciones y Villanescas Espirituales, en Capella Pratensis had samen met ensemble La Danserye gekozen voor de Missa Sancta et Immaculata.

Pieterskerk

De collectie Canciones y Villanescas Espirituales publiceerde Guerrero in Venetië, als kruisvaarder op weg naar Jeruzalem. Ze ademen de geest van de contrareformatie en balanceren tekstueel én muzikaal op de grens tussen geestelijke- en volksmuziek. In die zin zijn ze een uiting van wat dichotomie wordt genoemd: twee begrippen die tegenover elkaar staan, zoals geestelijk en wereldlijk (tweerijkenleer) of de tweenaturenleer waarin Jezus zowel goddelijk als menselijk wordt voorgesteld. Muzikaal wordt dit dan bijvoorbeeld als een canon (twee gedaanten) of juist unisono (hemel en aarde) voorgesteld of gezongen door twee vrouwen tegenover twee mannenstemmen. 

Cantoría was tijdens dit festival Artist in Residence. Het Catalaanse ensemble bestaat primair uit vier zangers (sopraan, alt, tenor en bas). Ze treden overigens ook op in een grote, XL-bezetting. De vier zangers begonnen enkele jaren geleden in het Utrechtse festival in de Fringe (gratis toegankelijke concerten door studenten en jonge professionele musici). Nu zijn ze dus al, via het hoofdprogramma van verleden jaar, in de eregalerij beland. Een vliegende carrière kortom! 

In het Tijdschrift Oude Muziek (TOM) stond een interessant interview van Jan Van den Bossche met Jorge Losana, tenor, oprichter en artistiek leider van Cantoría. Een interview over de Spaanse renaissance en zo een mooie, algemene inleiding tot die muziek maar ook over hun stijl van zingen. Losana omschrijft de Spaanse renaissancemuziek als zijnde ‘beïnvloed door volksmuziek en Arabische muziek’. Toch zoeken de zangers eerder naar een verbinding ‘met een moderne spontaniteit en alegria [vreugde]’. Ook binnen de religieuze muziek van Guerrero. 

De vier zangstemmen, begeleid door vihuela (tokkelinstrument) door Pablo FitzGerald, moesten het vooral van klankschoonheid hebben. Van kleine accenten in de tekst en van het wegsterven van die klank. Het hoogtepunt was wat mij betreft daarom misschien het vol vaart en eenvoud gezongen Niño Dios d’amor herido (Godskind door de liefde verwond), maar soms verlangde je naar wat vibrato, naar wat meer spirit als tekstuitbeelding. Bijvoorbeeld wanneer ze zongen over viento (windvlaag). Pas tegen het eind van het concert kwam die spirit erin, zeker tijdens het joodse liedje dat als toegift werd gezongen. Want let wel: de Spaanse kunst is niet alleen beïnvloed door volksmuziek en Arabische muziek, maar ook door de joodse (Mozarabische stijl). 

Geertekerk

Van de Pieterskerk verplaatsten wij ons letterlijk naar de Geertekerk, en figuurlijk van Sevilla naar de kathedraal van Manilla (Filippijnen, 1581). We belandden in een geheel andere sfeer met de Missa Sancta et Immaculata en gregoriaanse stukken, gezongen door Cappella Pratensis en - in het eerste geval - begeleid door Ensemble La Danserye op verschillende renaissance blaasinstrumenten, zoals zink, pommer, trombone en dulciaan. 

Al meteen bij het begin, een stuk van Guerrero’s leermeester De Morales, ademde de zang van de acht mannenstemmen (waaronder twee in het sopraanregister zingende mannen) een weldadige rust en prachtige cadans. Ook een bescheiden vibrato deed levendig en weldadig aan. 

In tegenstelling tot Cantoría is Cappella Pratensis van origine een aanzienlijk langer bestaand vocaal ensemble; al bijna veertig jaar behoren ze tot de top van de historische uitvoeringspraktijk van de polyfone vocale muziek uit de renaissance. Het is bevreemdend, dat in het programmaboek de voorgeschiedenis van dit van origine Nederlandse ensemble niet vermeldt; het werd – bevestigde navraag – namelijk in 1987 opgericht door Rebecca Stewart en Ludy Vrijdag. In 2008 werd Stewart opgevolgd door Stratton Bull en varen zij een andere koers. Tijdens het concert leidde Tim Braithwait, die ook meezong, de zangers en instrumentalisten, staand rond een grote lessenaar waarop facsimile's stonden van zestiende-eeuws bronnenmateriaal. 

En wie dacht dat de dichotomie in de uitvoering van het ordinarium van de mis wel zou zijn verdwenen, wachtte een verrassing. In de zesstemmige zetting van het Agnus Dei, waarmee het concert werd afgesloten, werd de grote lessenaar gedraaid en stonden de blazers opeens links en de zangers rechts. Links klonk met een beetje fantasie wereldlijke Turm-Musik zoals die vanaf een kerktoren in de renaissance over een stad uitwaaierde, rechts werd de geestelijke tekst gezongen van het Wees gegroet Maria. 

Een mooi slot van deze twee middagconcerten, waarop iedereen zich weer verspreidde door het zonovergoten Utrecht. Wie weet op weg naar een volgend concert.

Geschreven door: Els van Swol
Foto’s van: Foppe Schut
Gehoord op: 28 augustus 2024